Tym razem ważny temat o smakach, trochę teorii, podziałów, klasyfikacji i przykładów. Dla chętnych jest to wiedza warta przyswojenia i doświadczania na własnym ciele. Bardzo przyda się uważność i obserwacja w trakcie gotowania posiłków jak i spożywania. Smaki – Rasa Smaki mają ogromne znaczenie w nauce ajurwedyjskiej w utrzymaniu równowagi organizmu oraz w leczeniu. Smak ma bezpośredni wpływ na dosze. Według Ajurwedy każdy produkt spożywczy i każde zioło ma określony smak. Kiedy smaki są we właściwych ilościach, zapewniają organizmowi równowagę. Ajurweda dzieli rośliny na dwie grupy – te, które są pożywieniem i zioła. Ich smak składa się z różnych kombinacji pięciu elementów (panca mahabhutas) z elementem wody (jala/ ślina), która odgrywa ogromną rolę w jego odczuwaniu i przyswajaniu.
Rola smaków w jedzeniu i ziołach.
Właściwości ziół oraz pożywienia oraz ich wewnętrzne działanie zdeterminowane jest przez unikalne smaki (rasa). Na przykład, to czy określone jedzenie spowoduje wzrost doszy Pitta czy obniżenie doszy Kapha zależne jest od jego smaku. W przypadku ziół to działanie określa się jako moc (virya). Moc ziół może być również powiązana z ich smakiem. Zioła, które są słodkie w smaku zazwyczaj mają działanie wychładzające, natomiast zioła o smaku kwaśnym i ostrym będą miały działanie rozgrzewające.
Sześć smaków:
Madhura (słodki) – np.: pszenica, ryż, cukier, rodzynki
Amla (kwaśny) – np.: cytryna, tamarynd, niedojrzałe owoce, jogurt
Lavana (słony) – np.: zwyczajna sól, sól kamienna, czarna sól Katu (ostry) – np.: zielone chili, imbir, cebula, czosnek
Tikta (gorzki) – np. :gorzki melon, kurkuma, gorzknik kanadyjski
Kashaya (cierpki) – np.:masło, niedojrzałe banany, niedojrzały kabaczek
Kolejność wymienionych smaków nie jest przypadkowa. Smak wymieniony jako pierwszy czyli słodki daje daje ciału najwięcej siły, a kolejne z listy coraz mniej. Kiedy zatem rozpoznamy działanie ziół i pożywienia możemy tę wiedzę wykorzystać do równoważenia dosz. Dieta, która zawiera wszystkie sześć smaków uważana jest za najbardziej zrównoważoną ponieważ dostarcza koniecznych odżywczych wartości do wszystkich tkanek, dosz i do wszystkich pozostałych części ciała, wspomagając prawidłowe funkcjonowanie organów i układów.
Smaki w odniesieniu do pięciu elementów:
Madhura – słodki: ziemia + woda Amla – kwaśny: ziemia + ogień
Lavana – słony: woda + ogień Katu – ostry: ogień + powietrze Tikta – gorzki: powietrze + powietrze
Kashaya – cierpki: ziemia + powietrze Istnieje bezpośrednie powiązanie między smakami a doszami i tak:
Vata: smak ostry, gorzki i cierpki – nasila i wzmaga Vata, kwaśny i słony łagodzi i zmniejsza
Pitta: ostry, kwaśny i słony – nasila i wzmaga Pitta, słodki , gorzki i cierpki łagodzi i zmniejsza Kapha: słodki, kwaśny, słony – nasila i wzmaga Kapha , ostry, gorzki i cierpki łagodzi i zmniejsza.
Wzrost określonej doszy, a więc zaburzenie czy choroba spowodowane jest nadmiernym spożyciem określonego smaku lub życie niezgodne z rutyną dla danej doszy. Jeśli jednak do diety włączymy smak przeciwny do tego, który powoduje wzrost doszy to nawet jedząc pokarmy o smaku, który jest przyczyną wzrostu, możemy go uniknąć.
Na przykład smak kwaśny powoduje wzrost Pitta ale jeśli odpowiednio połączymy go z pokarmami o smaku słodkim, cierpkim i gorzkim (te , które równoważą Pittę), to okaże się, że nie będzie on powodował jej wzrostu. Na podstawie tego przykładu widzimy jak ważne jest połączenie smaków. Jeśli wzrost doszy nastąpił z innych powodów, to branie pod uwagę tylko równoważenie smaków nie jest wystarczające. Potrzebujemy wówczas rzeczowej oceny naszego stanu i szczegółowej diety pod konkretny problem chorobowy oraz odpowiednich ziół. Nadmierne spożycie jednego smaku powoduje zakłócenie równowagi Wzrost doszy następuje między innymi wtedy, kiedy jeden ze smaków jest używany w nadmiarze przez długi okres czasu. Okazjonalne nadużycie jednego smaku nie spowoduje wyprowadzenia doszy z równowagi. W ajurwedzie sprawdza się zasada „ podobne wzmaga podobne”. Następuje reakcja pomiędzy dwiema substancjami. Jeden element stanie się silniejszy od drugiego, jeśli będzie spożywany
przez dłuższy okres czasu. Element dominujący w smaku zwiększy udział tego elementu (doszy) obecnego w ciele. Natomiast wg zasady „przeciwne równoważy”, np. nadmiar doszy Kapha można zredukować za pomocą jedzenia o smaku ostrym (ogień i powietrze) w odpowiedniej ilości by zdominować elementy Kapha (wodę i ziemię).
Rozgrzewające i wychładzające działanie smaków na organizm. Smak kwaśny, ostry i słony mają działanie rozgrzewające (Vidahi), natomiast słodki, gorzki i cierpki mają działanie nierozgrzewające (Avidahi). Avidahi jest przeciwieństwem Vidahi. We współczesnej medycynie nawet przy odpowiednim leczeniu, choroba nierzadko nie jest do końca wyleczona, ponieważ nie stosuje się zasady zależności smaków. Na skutek złej diety wzmaga się przyczyna choroby przez chwilę powstrzymana, by po zakończeniu leczenia ponownie dać o sobie znać. Tak więc dostosowanie odpowiedniej diety jest podstawą w leczeniu chorób. Kolejny podział to: Ruksha – suchy. Smak ostry, gorzki i cierpki mają działanie wysuszające, które może powodować osłabienie tkanek, jeśli spożywamy w nadmiarze. Snigdha – oleisty. Smak słodki, kwaśny, i słony wzmacniają ciało. Snigdha oznacza właśnie oleisty i tłusty. Przy tym rodzaju jedzenia należy szczególną uwagę zwracać na ilość spożywanego pokarmu tak aby został on strawiony i przyswojony przez Jatharagni (ogień trawienny). Jeśli jest spożywany w nadmiarze i słabo trawiony, może powstać ama (toksyny), która jest przyczyną chorób.
Właściwości smaków: Słodki (madhura) – budulec wszystkich tkanek (dhatus), daje siłę, odporność, dostarcza wilgotności, poprawia cerę i zadowala zmysły, zwiększa esencję życia. Właściwe stosowanie daje długowieczność, poprawia cerę, wyostrza zmysły, sprzyja skórze i włosom. Bywa pobudzający. Madhura rasa powoduje wzrost doszy Kapha oraz obniża Vata i Pitta. Jeśli występuje w nadmiarze może doprowadzić do typowych objawów związanych ze wzrostem doszy Kapha, czyli do letargu, ociężałości i otyłości. Nadmiar tego smaku jest równieżprzyczyną chorób, takich jak: cukrzyca, artretyzm, choroby serca, guzy, bóle głowy, problemy układu moczowego, zatory limfatyczne, obrzęki, mastopatię, poczucie ciężkości. Smak słodki jest w takich pokarmach jak: ryż, cukier, mleko, pszenica, daktyle, syrop klonowy.
Kwaśny (amla) – wzmaga apetyt, reguluje pracę serca, wzmaga ogień trawienny (jatharagni), pomaga w eliminacji odpadów ( malas) i gazów, pobudza wydzielanie śliny, poprawia trawienie, odświeża umysł. Wzmaga doszę Pitta i Kapha, obniża Vata. Jeśli jest przyjmowany w nadmiarze mogą wystąpić objawy wskazujące na zaburzenie doszy Pitta: swędzenie skóry, ogólne problemy skórne (egzema, trądzik, łuszczyca, czyraki), stany zapalne, gorączka, pragnienie, niedobór żelaza, pocenie się, silne pragnienie, nadkwasotę, zgagę, wrzody, nadwrażliwość zębów. Smak kwaśny mają takie pokarmy jak: owoce cytrusowe, śmietana, jogurt, ocet, ser, cytryna, zielone winogrona, potrawy fermentowane.
Słony (lavana) – wzmaga apetyt i poprawia trawienie, wspomaga budowę komórek krwi i usuwa blokady z kanałów (srotas). Lavana rasa wzmaga Pitta i Kapha, obniża Vata, ale przyjmowany w nadmiarze powoduje problemy skóry, wzmaga bielactwo, pieczenie i swędzenie skóry, przyspiesza zmarszczki oraz powoduje łysienie. Nadmierne spożycie smaku słonego powoduje również skłonność do zatruć, puchnięcia oraz zaburzeń wydalania moczu. Smak słony ma sól morska, kamienna, wodorosty morskie.
Ostry (katu) – zmniejsza opuchlizny, pomaga zredukować tkankę tłuszczową, leczy stany zapalne nosa i klatki piersiowej, otwiera zablokowane kanały, wzmaga apetyt i oczyszcza usta. Katu rasa jest bardzo pomocny przy wielu alergiach. Wzmaga Vata i Pitta, obniża Kapha. Spożywany w nadmiarze, niszczy tkankę łączną w stawach. Może powodować guzy, bóle miednicy i ogólne wycieńczenie. Katu rasa powinien być zażywany z ghee ( przez wegetarian) lub olejem (przez wegan), w przeciwnym razie może spowodować podrażnienie ścianek jelit i zniszczyć potrzebną w jelitach florę bakteryjną. Spożywany w nadmiarze osłabia funkcje seksualne obu płci. Smak ostry mają przyprawy takie jak ostra papryka, pieprz cayenne, chili, czarny pieprz oraz pokarmy: rzodkiew, cebula, czosnek, imbir, musztarda. Gorzki (tikta) – zwiększa opuchliznę i zatrzymuje wodę, zabija pasożyty, neutralizuje trujące substancje w ciele i oczyszcza krew. Pomaga w leczeniu problemów skóry, pieczenia i swędzenia, zapobiega uczuciu nudności i wymiotom, wzmacnia wątrobę. Tikta rasa oczyszcza mleko w piersi, jest wskazane dla matek karmiących. Ponadto jest wskazane przy gorączce i zapaleniu gardła. Tikta rasa wzmaga Vata i obniża Pitta oraz Kapha. Spożywana w nadmiarze wysusza organizm z płynów, co prowadzi do odwodnienia tkanek (dhatus) i osłabienia organizmu.
Smak gorzki znajduje się w kawie, aloesie, rabarbarze, gazowanych napojach cytrusowych oraz w ziołach takich jak: kozieradka, korzeń kurkumy, korzeń mniszka, szczaw kędzierzawy. Cierpki (kasaya) – oczyszcza krew, wspomaga trawienie, usuwa toksyny ze skóry, pomaga przy biegunkach. Wzmaga Vata, obniża Pitta i Kapha. Spożywany w nadmiarze wywołuje gazy wzdęcia, bóle w okolicy serca, zaparcia, wycieńczenie, pragnienie i impotencję. Smak cierpki znajdziemy w niedojrzałych bananach, granatach, ciecierzycy, okrze, fasolce szparagowej, żółtym grochu łuskanym, w ziołach: gorzknik kanadyjski, migdałecznik oraz w ałunie.
Rozpoznanie smaków i umiejętne zarządzanie nimi w diecie to genialny klucz do równowagi. Obserwujcie i doświadczajcie.